سرانه مطالعه در ایران پایین نیست!/ خالی بودن قفسه کتابخانه‌های عمومی از عناوین جدید بازار کتاب صحت دارد؟
تاریخ انتشار: ۳ آبان ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۴۸۸۱۳۲
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، طبق نتایج آمارگیری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹، سرانه مطالعه ایرانی‌های ۱۵ سال به بالا در روز حدود ۱۶ دقیقه و ۳۲ ثانیه برآورد شده است. کتابخانه‌های عمومی از نهاد‌هایی هستند که در صورت دسترسی همگانی به آن و داشتن امکانات و کتاب‌های لازم و کافی می‌توانند در بالارفتن سرانه مطالعه نقش داشته باشند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
آیا کتابخانه‌ها در ایران پاسخگوی نیاز مراجعه‌کنندگان هستند؟ اعضای کتابخانه‌ها می‌توانند به راحتی عناوین جدید بازار کتاب را در کتابخانه‌ها بیابند؟ کتابخانه‌های عمومی چه امکانات و محدودیت‌هایی در خرید کتاب دارند و بودجه مورد نیازشان از چه طریقی تأمین می‌شود؟ در نهایت، نقش کتابخانه‌ها در سرانه مطالعاتی ایرانیان چقدر مؤثر است و در بررسی این سرانه چه نکاتی گاهی از چشم می‌افتد؟
این‌ها مسائلی هستند که در گفتگو با سیدباقر میرعبداللهی مدیرکل منابع نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مطرح کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
روش‌های ورود عناوین جدید بازار نشر کتاب به کتابخانههاآقای میرعبداللهی؛ ابتدا درباره نحوه ورود عناوین جدید بازار نشر به نهاد کتابخانه‌های عمومی توضیح دهید.
میرعبداللهی: وظیفه سازمانی و تشکیلاتی اداره کل منابع، ارزیابی و خرید منبع است. منبع به کتاب، نشریه و اسباب‌بازی اطلاق می‌شود. از میان حدود ۳۶۰۰ کتابخانه عمومی کشور حدود ۲۵۰۰ کتابخانه نهادی‌اند و بقیه اصطلاحاً مشارکتی هستند. سه روش اصلی در نحوه ورود کتاب به کتابخانه‌های نهاد داریم: در روش اول خود ناشر با مکاتبه و ارسال آثاری که از نظر خودش سرآمدند آنها را به ما معرفی می‌کند و ما آن آثار را در سیستم خود ارزیابی می‌کنیم. ارزیابی به این منجر می‌شود که آن کتاب‌ها را بخریم یا نخریم و اگر هم می‌خریم چندتا بخریم. روش دوم رصد خود ماست؛ یعنی اساساً بخش مهمی از کار ما در اداره کل منابع، رصد بازار نشر در گروه‌های سنی مختلف مخصوصاً کودک و نوجوان است که کاربران و مخاطبان بیشتری در کتابخانه‌ها دارد. شیوه سوم، رصد کارشناسان ما یعنی کارشناسان داخلی و بیرونی است که کار ارزیابی کتاب را به عهده دارند.
غیرممکن است کتاب دندان‌گیری چاپ شود و ما بی‌خبر بمانیم؛ چرا که بالاخره از یکی از این چند صافی رد می‌شوند. نحوه ورود کتاب به اداره کل منابع چنین است که بعداً در سیستم ارزیابی ما که تحت وب هست و نتیجه‌اش که در سایت نهاد برای همگان قابل مشاهده است، نمایش داده می‌شود. در سایت سامانه یک‌پارچه مدیریت کتابخانه‌های عمومی به آدرس Samanpl.ir به نحو جزئی و مصداقی مشخص است که کدام کتاب چه زمانی تأیید شده و از هر عنوان در هر کتابخانه چه تعداد وجود دارد؛ بنابراین قویاً ادعا می‌کنم که نمی‌شود کتاب مهمی چاپ شده باشد و ما آن را ندیده و نخریده باشیم. تاکنون بالای ۷۰ درصد آنچه که کتاب مهمی تلقی می‌شود و از نظر کارشناسان ما ارزش خواندن دارد، خریداری شده است.
چه کتابی برای خرید مهم اطلاق می شود؟
میرعبداللهی: این به نظام توزیع ما برمی‌گردد. ما نهاد «عمومی» کتابخانه‌های کشور هستیم و عمومی هم صفت کتاب است هم صفت کاربر. به همین دلیل کتابی را که تخصصی باشد یعنی خواننده منحصر به فرد داشته باشد، نمی‌گوییم نمی‌خریم، ولی کم می‌خریم. این مورد مبتنی بر نیازسنجی پیشینی است که خود نهاد در معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی انجام می‌دهد. برای نمونه کتاب‌هایی را که در رده مهارت‌های خانه‌داری و آشپزی قرار دارند برای کتابخانه‌های روستایی نمی‌خریم؛ چون آنجا متقاضی ندارد. برعکس به دلیل عمومیت کتاب‌های رده کودک و نوجوان، آنها را فراوان می‌خریم، چون مخاطب دارند.
نهاد کتابخانه‌های عمومی یک اَبَرخریدار است، ولی بدون چالش نیستبودجه خرید کتاب‌های تازه از چه طریقی تأمین می‌شود؟
میرعبداللهی: با مراجعه به قانون تخصیص نهاد می‌بینیم منابع درآمدی نهاد کتابخانه عمومی کاملاً مشخص‌اند. از آنجا که نهاد یک ارگان عمومی غیر دولتی است و بودجه چندانی در ردیف بودجه ندارد، منابع درآمدی ما عمدتاً منحصر است به نیم درصد عواید شهرداری که مدیران کل هر استان از طریق انجمن‌ها موظف به دریافت از شهرداری همان استان هستند که این به سختی استیفا می‌شود. به این قضیه گرانی کاغذ و ملزومات نشر را اضافه کنید که از نیمه دوم سال ۱۳۹۸ هم ناشران را درگیر کرد و بیشتر از همه ما را؛ چرا که نهاد به تعبیری یک اَبَرخریدار هست و به این ترتیب گرانی کاغذ و ملزومات نشر ما را هم تحت‌الشعاع قرار داد. کرونا هم در دو سال گذشته همان طور که همه عرصه‌های اجتماعی را درگیر کرد، ما را هم متأثر کرد. همه این‌ها نوعی محدودیت در خرید ایجاد می‌کند، اما این هرگز به این معنا نیست که ما به کتابی که از نظر خواننده «عام» مهم است و خواهان دارد بی‌توجهی کرده باشیم.
ناشران کاسب‌کار در خالی بودن قفسه کتابخانه‌های ما مقصرندپس خرید شما وابسته است به آن چه که مراجعان آن را مطالبه می‌کنند؟
میرعبداللهی: بله؛ البته خرید ما نسبت تام و تمامی هم دارد با آنچه که در بازار نشر اتفاق می‌افتد؛ یعنی هر چه تولید محتوای مناسب کم باشد از این طرف هم خرید کم است. من نه به عنوان یک مدیر بلکه به عنوان یک خواننده و کارشناس کتاب لزوماً فکر می‌کنم تعداد کتاب‌های خوب در معنای نسبی‌اش که برای گروه‌های سنی مختلف منتشر می‌شود خیلی نیست. ویترین کتاب‌های گروه سنی کودک و نوجوان اگر اغراق نکنیم و نگوییم خیلی خالی است، اما خیلی پُر هم نیست و شاید توجیه بعضی از ناشران که بازار نشر را از کتاب‌های ترجمه پر کرده‌اند همین باشد که می‌خواهند ویترین را پُر کنند، منتها با یک روش غلط. در ادبیات داستانی کودک و نوجوان مشاهده می‌کنیم که دست کم در دهه گذشته بازار نشر پر شده از کتاب‌های ترجمه که در واقع ذهن و زبان بچه‌های ما را تخریب می‌کنند تا این که بخواهند چیزی به آنها یاد بدهند.
متأسفانه ناشرانی هستند که بیشتر اقتصادی نگاه می‌کنند و به تعبیر درست‌تر کاسب‌کاری می‌کنند. برخی از ترجمه‌ها بسیار نازل‌اند. مترجمانی هستند که به زبان مبدأ و مقصد آشنایی کافی ندارند و انتخاب اثرشان برای ترجمه مبتنی بر نیازسنجی نیست یا ترجمه‌های موازی و مکرر انجام می‌دهند. همه این‌ها به شکل آشکار و پنهان در خریدمان تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین ما وقتی به قفسه‌های کتابخانه‌های نهادی کشور نگاه می‌کنیم همه این عوامل را باید با هم در نظر بگیریم؛ به عبارت دیگر خرید ما تابعی از شرایط فعلی فرهنگی کشور هست. در همین فضا ما در دو سه سال گذشته به خریدمان یعنی خرید کتاب و نشریات، خرید اسباب‌بازی را هم اضافه کردیم که البته خیلی مختصر بود؛ اما به هر حال کلیدش خورده است. این خرید برای حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ کتابخانه با اولویت مناطق کم‌برخوردار بود و با توجه به همان معیار عمومیت که چه منبعی برای کدام گروه سنی خریداری شود، انجام شد.
تکلیف کتاب‌هایی که مراجعان آنها را در قفسه کتابخانه‌ها نمی‌یابند، چه می‌شود؟
میرعبداللهی: یکی از وظایف کتابداران ما که کم و بیش به آن عمل می‌شود این است که اگر عضو کتابخانه به آنها مراجعه می‌کند و دست‌خالی برمی‌گردد، جستجو کنند و به ما گزارش دهند. ما موظفیم به فهرستی که کتابداران به ما می‌دهند توجه کنیم. اما در این فهرست اگر یک کاربر در استانی بیاید و کتابی مهجور و متروک را بخواهد، ما این را به اصطلاح مطالبه تلقی نمی‌کنیم؛ اما وقتی که تکرار شود حتماً توجه ما جلب می‌شود. چنین امکانی در حال حاضر وجود دارد و جاری است یعنی هر کتابخانه‌ای به شکل مجزا به ما فهرستی هفتگی یا ماهانه یا شش‌ماهه یا سالانه می‌دهد و می‌گوید در این مدت این کتاب‌ها را از ما می‌خواستند و ما نداشتیم. ما پی از بررسی دلیل آن، کتاب را می‌خریم و می‌فرستیم و این وظیفه جاری و ساری ماست.
در بررسی سرانه مطالعه باید به فرهنگ شفاهی ایران توجه کنیمدر پایان می‌فرمایید کشور‌های توسعه‌یافته چه کردند که آمار مطالعه در آنجا بالاتر از ایران است؟
به شخصه معتقد نیستم که وضعیت کتابخوانی واقعاً در کشور‌های پیشرفته‌تر پررونق است و در ایران نه. بالا بودن آمار مطالعه در اروپای غربی و شرقی یا در شرق دور مثل مالزی و چین و هند را خیلی تأیید نمی‌کنم و با تردید در آن می‌نگرم. قبل از آن ما باید درباره برخی از مفاهیم بحث کنیم مثل این که مطالعه در آن کشور‌ها چه تعریفی دارد و آنجا ناشران چه وضعی دارند و تعریف ما از سرانه‌ی مطالعه با توجه به جمعیت و شاخص‌های دیگر چقدر متفاوت است. نکته دیگر مسئله تفاوت‌های فرهنگی است. مردم ما یک سنت شفاهی دارند. ما یک قوم شفاهی هستیم و مواریث معنوی ما بیشتر از راه مشافهه و نقل سینه به سینه به ما منتقل شده است. این طور به نظر می‌رسد که کودکان ما بیشتر دوست دارند که قصه‌ای برایشان خوانده شود تا اینکه خودشان آن را بخوانند.
از طرف دیگر فضای مجازی و امکانات تحت وب هم همه دست به دست هم داده‌اند تا شکل خواندن تغییر کند. اصلاً سبک زندگی مدرن هم ما و هم خواننده غربی را به این سمت برده که دیگر اساساً کمتر کتاب دستشان می‌گیرند. اشاره به اختلاف فرهنگی به این علت بود که اعداد و ارقام ما را گول نزند و در مقایسه گرفتار بعضی از این آمار‌های قلابی نشویم. مجموع این‌هاست که می‌تواند مقایسه‌ای را شکل دهد. در کار آماری باید به تفاوت‌ها و امکانات و محدودیت‌ها توجه کنیم.
گفت و گو از مریم حمید شریف لو
انتهای پیام/
منبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: کتابخانه های عمومی سرانه مطالعه کتاب کتابخانه های عمومی عناوین جدید بازار نهاد کتابخانه کودک و نوجوان سرانه مطالعه کتابخانه ها بازار نشر کل منابع کتاب ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۴۸۸۱۳۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
کتابخانه‌ای به گستره صدا
«کتاب» به مثابه رسانه این روز‌ها با گسترش رسانه‌های متنوع هنوز در قید حیاتی مبارک است و گرچه در قالب دیجیتال هم به بازار عرضه می‌شود یا با رسانه‌های دیگر همچون رادیو و تلویزیون بده‌بستان دارد، اما برای بسیاری همچنان نخستین انتخاب در رفاقت است. در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب، شبکه‌های رادیویی با برپایی غرفه‌های رادیویی در مصلای امام خمینی (ره) سی و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب را به صورت زنده پوشش می‌دهند. علاوه بر این شبکه‌ها با طراحی برنامه‌های جدید و در قالب برنامه‌های روتین به معرفی کتاب، گفتگو با ناشران، نخبگان و نویسندگان و... می‌پردازند.
رادیو ایران؛ گفتگو با ناشران برتر
برنامه «باغ هنر» شبکه رادیویی ایران از ابتدا تا پایان سی و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب ساعت ۱۶ از مصلای بزرگ تهران، محل برگزاری نمایشگاه کتاب، ضمن انعکاس رویداد‌های مهم نمایشگاه با ناشران برتر و نویسندگان شاخص گفتگو و از آنتن رادیو ایران تقدیم مخاطبان می‌شود. «ایران امروز»، «ایرانشهر» و «تالار آیینه» نیز به نمایشگاه کتاب می‌پردازند.
رادیو جوان؛ چه خبر از کافه رادیو
برنامه "کافه رادیو" رادیو جوان از محل نمایشگاه کتاب پخش می‌شود. این برنامه رادیویی، ناشران و نویسندگان جوان را معرفی کرده و در بخشهای دیگر، اخبار جدید نمایشگاه را پوشش می‌دهد. همچنین، برنامه "کافه رادیو"، با صدای هنرمندان، مردم را به خرید و مطالعه کتاب دعوت می‌کند تا سرانه مطالعه کشور را افزایش دهد و در بخش دیگر، کتاب‌های مطرح را معرفی خواهد کرد.
رادیو فرهنگ؛ میزبان نویسندگان برجسته
شبکه رادیویی فرهنگ برنامه "کتاب فرهنگ" را با حضور نویسندگان و ناشران برجسته ساعت ۱۷ تا ۱۸ از گروه تاریخ و اندیشه تقدیم مخاطبان می‌کند. گفتگوی گزارشگران با غرفه داران، شرکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان از نمایشگاه و شنیدن دغدغه‌های آنها بخشی از این برنامه است.
برنامه "سرزمین من" به طور زنده با بخشهای گزارش، گفتگو و اطلاع رسانی رویداد‌های مربوط به نمایشگاه کتاب، ساعت ۱۳ تا ۱۴ از محل برگزاری نمایشگاه کتاب روی آنتن می‌رود. برنامه "ققنوس" با معرفی کتاب در گفتگو با ناشران و نویسندگان حوزه ادب و هنر ساعت ۱۵ روی آنتن رادیو فرهنگ می‌رود و برنامه "صبح به وقت فرهنگ" در قالب گزارش اطلاع رسانی ساعت۶ و ۳۰ دقیقه پخش می‌شود.
رادیو تهران؛ اجرای نمایش عروسکی
برنامه «کتاب خوار» کاری از گروه فرهنگ و جامعه شبکه رادیویی تهران است که از نمایشگاه کتاب از ساعت ۱۶ تا ۱۷ به صورت زنده تقدیم مخاطبان می‌شود. هدف از برنامه کتاب خوار ترویج کتاب و کتابخوانی و کمک به مخاطبان برای انتخاب بهترین کتاب هاست. با توجه به محیطی بودن برنامه سعی شده از المان‌هایی استفاده شود که مخاطب یک نمایش عروسکی را هم در نمایشگاه ببیند. رضا صفری عروسک گردانی و صداپیشگی را به عهده دارد.
رادیو اقتصاد؛ گذر بازار
رادیو اقتصاد در مجله رادیویی «گذر بازار» به برگزاری نمایشگاه کتاب می‌پردازد. بازار کتاب بخش ۳۰ دقیقه‌ای از برنامه «گذر بازار» است که در قالب گزارش از نمایشگاه کتاب تهیه می‌شود. این برنامه صنعت نشر را از دیدگاه اقتصادی بررسی می‌کند. جایگاه نشر در صنعت رسانه، تهدید‌ها و فرصت‌های نشر در عصر همگرایی رسانه ها، چالش‌های تامین مواد اولیه، حقوق مالکیت فکری و کانال‌های توزیع از جمله مباحثی است که در گفتگو با ناشران، فعالان فرهنگی و اقتصادی در این حوزه مطرح می‌شود. فناوری‌های جدید بکار گرفته شده در زنجیره ارزش کتاب، توجه ناشران و خریداران کتاب به مباحث پایداری به خصوص محیط زیستی و معرفی کتاب در حوزه اقتصاد، تجارت و مدیریت از دیگر بخشهای این گزارش خواهد بود.
رادیو معارف؛ همراه با عصر جوانی
عصر جوانی نام برنامه رادیو معارف است که از نمایشگاه کتاب به صورت زنده به روی آنتن رادیو معارف می‌رود. این برنامه با موضوع اهمیت مطالعه و کتابخوانی از ساعت ۱۷ تا ۱۸ از استودیوی ویژه معاونت صدا به سمع شنوندگان می‌رسد. از مهم‌ترین بخشهای «عصر جوانی» می‌توان به معرفی و گپ و گفتی دوستانه با ناشران و نویسندگان جوان کشور نام برد.
رادیو سلامت؛ عشق کتاب
شبکه رادیویی سلامت با ویژه برنامه «عشق کتاب» از نمایشگاه با مخاطبان همراه خواهد بود. این برنامه با هدف معرفی کتاب‌های حوزه‌های مختلف به ویژه سلامت، گفتگو با نویسندگان، مترجمان، ناشران و اهل قلم پخش می‌شود. آیتم "پی رنگ" با بیان طرح و موضوع روز برنامه با توجه به نامگذاری روز روی آنتن می‌رود و آیتم "پندار" گفتگو‌های کارشناسان درباره تاثیر و بررسی مطالعه از ابعاد گوناگون است. از دیگر آیتم‌های این برنامه می‌توان به "شیرازه" اشاره کرد که در گفتگو با نویسنده‌ها و مولفان حوزه سلامت تهیه می‌شود. آیتم "قصه گوهر"در حوزه واژه شناسی و تبارشناسی است. این برنامه شامل بخشهای متنوع دیگری است.
رادیو ورزش؛ سکوی دانش
ویژه برنامه «سکوی دانش» رادیو ورزش ضمن خوانش عناوین مطبوعات ورزشی به صورت روزانه به معرفی کتاب‌های جدید در حوزه ورزش می‌پردازد. گفتگو با ناشران و نویسنده‌های کتاب‌های ورزشی از دیگر بخشهای این برنامه است.
آیتم ویژه برنامه سکوی دانش درباره سرانه مطالعه و کتابخوانی در کشور است که به صورت طنز به این موضوع پرداخته خواهد شد. رادیو ورزش برنامه سکوی دانش را از از ساعت ۱۴ تا ۱۵ تقدیم مخاطبان می‌کند.
رادیو نمایش؛ استودیو هشت یار مهربان
رادیو نمایش در ایام نمایشگاه کتاب ویژه برنامه «استودیو هشت یار مهربان» را به روی آنتن می‌برد. این برنامه ساعت ۱۸ و ۱۵ دقیقه به صورت زنده در رادیو نمایش از محوطه نمایشگاه کتاب پخش می‌شود که در آن با نویسندگان و ناشران ارتباط حضوری و مستقیم برقرار شده و به اطلاع رسانی درباره نمایشگاه کتاب می‌پردازد.
رادیو پیام؛ آگاهی از آخرین رویداد‌ها
ویژه برنامه نمایشگاه کتاب از رادیو پیام با آگاهی از آخرین رویداد‌های نمایشگاه بین المللی کتاب، روزی یکبار به صورت شناور پخش می‌شود.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری رادیو تلویزیون
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلاله‌ای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت